Lễ hội Hoa ban - Mường Lò và những tinh hoa miền Tây Bắc

Lễ hội hoa Ban còn có tên gọi khác là lễ hội Xên Mường, được tổ chức bởi người dân tộc Thái ở một số địa phương Tây Bắc. Lễ hội diễn ra định kỳ hàng năm vào dịp tháng 2 âm lịch, cũng là mùa hoa ban bắt đầu nở rộ, phủ trắng cả vùng núi rừng Tây Bắc. Lễ hội Hoa Ban cùng Hội Xòe Mường Lò và Lễ hội Xên Lẩu Nó tạo nên nét độc đáo riêng biệt trong văn hóa của người Thái ở Yên Bái.

Lễ hội đã có từ rất lâu đời, được các thế hệ kế tục và phát huy. Lễ hội thể hiện tấm lòng tôn kính và tri ân của quần chúng nhân dân, dành sự tưởng nhớ công lao to lớn đến các vị thần đã có công khai thiên lập địa. Đồng thời cũng gửi gắm mong cầu được quốc thái dân an, cho bản Mường được no ấm, quanh năm đều mưa thuận gió hòa, mùa màng được bội thu, thóc đầy bồ, gà đầy sân, gia đình thì êm ấm, hạnh phúc… Tuy nhiên cho đến ngày nay lễ hội chủ yếu được tái hiện trong những festival lễ hội phục vụ du lịch, cùng nhiều nét cách tân, không thực hiện theo những tập tục nghi lễ xưa.

Theo tương truyền trong dân gian và lời kể của các già làng thì lễ hội Hoa ban gắn liền với một sự tích về tình yêu đôi lứa đầy thương tâm. Chuyện kể lại rằng, nàng Khôm (theo tiếng Thái có nghĩa là nghèo, cay đắng) và chàng Tào Lu (có nghĩa là giàu có) dành tình yêu cho nhau nhưng không nhận được sự chấp nhận từ gia đình. 

Thế nên khi mùa xuân đến, hai người đã lén gia đình rủ nhau lên chơi ở hang Thẩm Đông Ngoạng (hay còn gọi là hang rừng ve, tức hang Thẩm Lé ngày nay). Ít lâu sau, khi trở về chàng trai bị cảm nặng rồi chết, biến thành con Tô Mánh Lú (có màu đen, kích thước to hơn con ve). Còn Nàng Khôm vì không muốn bị gia đình ép gả cho chàng trai khác nên đã bỏ trốn vào rừng. Nàng cứ chạy, chạy mãi, đến khi kiệt sức rồi thì chết gục ở trong rừng. Nơi nàng ngã xuống sau này mọc lên một loại cây có hoa trắng, hương thơm dịu dàng như mật ngọt, người dân gọi đó là hoa Ban.

Từ ấy mỗi dịp xuân về loài hoa ban ấy lại nở rộ, như tưởng nhớ lại kỉ niệm mà chàng Lu và nàng Khôm đã có cùng nhau trong chuyến đi chơi hang. Loài hoa thanh khiết, trong trắng như tình yêu đôi lứa, lặng lẽ khoe sắc giữa đất trời Tây Bắc, kiên định nhớ về những hạnh phúc đã qua. Thế cho nên mỗi độ xuân về, người Thái lại tổ chức Lễ hội Hoa ban - Mường Lò như một sự khắc ghi về ý nghĩa tình yêu đôi lứa và mong cầu những điều tốt đẹp sẽ đến trong cuộc sống.

Lễ hội Hoa Ban chính là nét văn hóa tâm linh được truyền qua bao thế hệ, có ý nghĩa rất to lớn trong đời sống tinh thần, tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Thái. Việc tổ chức lễ hội hàng năm mang theo tâm nguyện của họ thỉnh bái lên thần “Then” – vị thần cao nhất trong hàng ngũ thánh thần theo đức tin của người Thái. Đồng thời họ cũng thỉnh bái “nàng Ban” – hình ảnh cô gái trinh trắng, thuần khiết với một tình yêu thủy chung, son sắt. Cuối cùng họ cũng thỉnh bái đến ma trời, ma mường, ma núi, ma sông… để câu nguyện sự phù hộ cho mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, vạn vật đơm hoa, kết trái, cầu chúc cho lứa đôi hạnh phúc, người người nhà nhà đều có cuộc sống yên vui, ấm no, đủ đầy.

Xem thêm: Về Yên Bái khám phá Lễ hội Lồng Tồng của người Tày ở Kiến Thành

Để mở đầu Lễ hội Hoa ban - Mường Lò, những người dân tộc Thái sẽ cùng nhau mang lễ vật lên hang Thẩm Lé làm lễ cúng. Lễ vật bao gồm một con lợn, mấy cành hoa ban, chai rượu, hai bát gạo tẻ, hai bát cơm trắng, vài nén hương cùng trầu cau. Người làm lễ là thầy, thầy khấn bài cúng thần hang, thần rừng, cầu nguyện cho người dân có được cuộc sống ấm no và sung túc.

Khi phần lễ khép lại, phần hội bắt đầu với không khí rộn ràng, sôi động. Nam thanh nữ tú cùng nhau tham gia hội hái hoa, hòa mình vào những trò chơi dân gian hấp dẫn. Âm thanh tiếng khèn, tiếng pí, tiếng trống chiêng vang vọng, hoà quyện cùng tiếng cười nói vui vẻ. Con trai thổi khèn say sưa, con gái e ấp múa điệu Thẩm Lé – điệu múa đặc trưng dành cho lễ hội hái hoa ban.

Lễ hội Hoa ban kết thúc cũng là lúc các đôi trai gái chia tay nhau để trở về với công việc mùa vụ. Mùa xuân ở Yên Bái cũng là lúc bắt đầu làm nương, cày cấy. Vì thế trong dân ca Thái vẫn còn vang lên những câu ca đầy tình ý, sâu sắc như sau:

“Muốn chơi thì chơi lúc hoa ban còn nở

Đùa thì đùa thời hoa ban còn nhiều

Đừng đợi lát nữa hoa sẽ tàn

Lúc ấy con gái có chồng thì bị xích đeo tay, gông đeo cổ, chẳng đi chơi hội được nữa rồi…”

Ngày nay, khi xã hội ngày càng phát triển, nhiều phong tục và nét đẹp truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số đang dần mai một. Nhiều người trẻ rời quê lên thành phố, không còn mặn mà với lễ hội truyền thống. Chỉ còn người già hiểu rõ văn hóa dân tộc mình. Vì vậy, Yên Bái và các tỉnh miền núi phía Bắc cần nỗ lực bảo tồn, khơi dậy ý thức cộng đồng để gìn giữ những giá trị văn hóa ngàn đời.

Trên đây là những nét đặc sắc về Lễ hội Hoa ban - Mường Lò, phản ánh tâm hồn và tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Thái. Nếu có dịp ghé Yên Bái mùa xuân, đừng bỏ lỡ cơ hội tham gia lễ hội để cảm nhận trọn vẹn không khí và văn hóa nơi đây.

TOP sản phẩm bán chạy nhất tháng 09/2025

slide 4 đến 6 of 10