Tìm hiểu Lễ hội Xên Mường của đồng bào Thái - Mường Lò ở Yên Bái

Theo lịch sử dân tộc Thái ghi chép lại, Lễ hội Xên Mường dường như bắt đầu có từ thế kỷ XIII. Lễ hội Xên Mường của đồng bào Thái - Mường Lò được tổ chức với mục đích thể hiện lòng biết ơn, tưởng nhớ đến các vị thần linh đã khai sáng ra mường (cách gọi tên vùng đất nơi người Thái đang sinh sống). Đồng thời cũng là dịp để người dân nơi đây cầu xin trời đất phù hộ cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng xanh tốt; gửi gắm những ước nguyện lớn lao về một cuộc sống bình yên, no ấm nơi bản mường: Then trên trời phù hộ/Phù hộ dân trong bản mường/Phù hộ cả lũ trẻ đang lớn/Phù hộ cả người nhỏ mới sinh/Lá trên cây đừng rơi/Lá tre xanh đừng rụng/Cho tốt đẹp cả bản/An khang cả mường/Làm nương thành nương lúa bông dày/Làm ruộng thành ruộng tốt bông to... Thuận lợi khi làm đòng/Gặp may khi lúa trổ/ Mưa phùn khi ra bông/Lúa mẩy hạt gặp nắng/... Gánh về đổ bồ to đầy ắp/ Gánh về đổ bồ mường bồ bản đầy ngọn...

Xem thêm: Lễ cấp sắc của người Dao Đỏ - Cột mốc quan trọng của người vùng cao

Lễ hội Xên Mường thường diễn ra khi mùa hoa ban nở trắng núi rừng Yên Bái. Thường rơi vào khoảng tháng Giêng hoặc tháng 2 Âm lịch, tùy từng năm. Vào thời gian này thì có nắng ấm, còn trên nương, trên rẫy lúa chiêm đang xanh mơn mởn. Lễ hội Xên Mường hầu như đều giống nhau ở nhiều vùng nhưng mỗi mường lại chọn địa điểm, cách thức tiến hành và một số nghi lễ khác nhau.

Đối với người Thái vùng Mường Lò thì việc tổ chức lễ hội "Xên mường" trước đây thường ở khu rừng cấm của mường, chọn nơi có gốc đa to nhất và xung quanh là nơi yên nghỉ của những người đã khuất. Còn nay thì họ tổ chức Lễ hội Xên Mường ở khu vực Chi nhánh Bảo tàng Nghĩa Lộ. Chọn nơi có chôn một cây cột bằng gỗ lõi sâu dưới lòng đất hay còn gọi là cột "đắc mường". 

Ngoài ra, sau khi tham dự lễ hội này, bạn nên đến tham quan những điểm tham quan nổi tiếng của Yên Bái như Cánh đồng Mường Lò, Ruộng bậc thang Mù Cang Chải,... 

Ở Mường Lò, ông mo Nghè - người trông coi thần quyền cho chủ Mường và Hội Phụ lão đứng ra tổ chức lễ hội Xên Mường. Tại đây, Lễ Xên Mường phải có áo của con trai thuộc dòng dõi quý tộc gốc hay người đương chức để sử dụng làm vật tế lễ. Nhưng vào thời điểm hiện tại thì chức danh quý tộc không còn nữa nên người Thái Mường Lò lấy áo của một vị lãnh đạo xã làm vật tế. Lễ vật thì hoàn toàn do người dân toàn Mường đóng góp, và có thể mổ từ hai đến bốn con trâu để làm lễ.

Trong lễ cúng "Xên mường", ngoài các lễ vật như: vải thổ cẩm, vòng tay bạc, vòng cổ, các cuộn vải sải, thì còn phải có các món ăn chế biến từ thịt trâu và tiêu biểu là món Thịt trâu gác bếp Yên Bái. Thường thì trong lễ cúng "Xên Mường" phải mổ hai con trâu (1 con trâu đen và 1 con trâu trắng) để hiến sinh.

Trong khi làm lễ cúng, chủ mường mặc áo màu đen. Thầy mo mường mặc áo dài mầu đỏ, cúc đồng, tay áo, cổ áo có viền vàng, xanh, đầu thì đội khăn dài màu đen. Lúc này, đứng cạnh bên ông mo có 2 người đứng canh gác đeo kiếm, tay cầm thanh đao gỗ. Các quan chức (các cấp lãnh đạo ở xã, phường) ngồi thành hai hàng để tập trung nghe nội dung bài cúng tế: "...Nhớ công đức cụ kỵ dựng xây khai phá bản mường/Con cháu mường bản lúc này/ Mới được ăn được ở/Như thủa cụ/Được ăn không quên đũa/ Được ở không quên công quên ơn...".

Sau phần cúng, ông mo mang theo 3 cây neo đi cắm tại ba điểm ranh giới giữa các mường. Hành động này thể hiện thông điệp 'nội bất xuất, ngoại bất nhập' trong vòng ba ngày kể từ thời điểm làm lễ. Trong thời gian này, nếu người ngoài mường đến thăm mà không được người trong mường cho phép thì sẽ bị phạt bằng lợn và rượu. Khi thầy mo quay lại, dân làng và các chức sắc tập trung tại nhà chủ mường mở tiệc linh đình. Ông mo sau đó trao lại chiếc áo tế cho chủ mường, rồi buộc sợi chỉ đen vào tay ông và dặn dò: "Chúc ông giữ dây mường đừng để mường vàng úa/Nắm dây mường đừng để mường tàn/Khỏe như nai đỏ/Chắc như voi đang độ".

Khi nghi lễ kết thúc, toàn thể người dân trong mường cùng hòa mình vào phần hội – phần được mong chờ nhất. Ông quàn – người đảm nhận việc liên lạc – mang trống và chiêng treo giữa sân rộng, đánh hồi trống khai hội. Các trò chơi dân gian truyền thống được tổ chức như đua ngựa, tó mắc lẹ, tó tiếc, ném còn, bắn nỏ…

Không chỉ có các nghi thức lễ trang nghiêm, Lễ hội Xên Mường của người Thái - Mường Lò còn sôi động với nhiều môn thể thao và trò chơi mang đậm màu sắc văn hóa Thái như ném còn, chọi cù, đi cà kheo, kéo co lý mường (tó lạ), leo cây (khửn may), hát đối đáp… Qua đó cho thấy nét văn hóa phong phú, sống động và đầy bản sắc của cộng đồng người Thái tại Yên Bái.

TOP sản phẩm bán chạy nhất tháng 09/2025

slide 4 đến 6 of 10